30 راهكار ساده براي رشد و سلامت كودكان

به علت رشد سريع نوزادان و شيرخواران، توجه به رشد جسماني و رواني و افزايش بهره هوشي آنها از هنگام بارداري مادر تا دوسالگي، اهميت ویژه‌ای دارد و توجه هم‌زمان به هر دو بُعد، باعث افزايش رشد جسمي و رواني كودكان مي‌شود.

1-    مادران قبل از حاملگي بايد به فعاليت طبيعي غده تيروئيد خود توجه داشته باشند و در صورت كم‌كاري تيروئيد، تحت درمان قرار گيرند. همچنين بررسي كم‌خوني توصيه مي‌شود. در این زمینه بهتر است در ماه‌هاي اول حاملگي قرص اسيد فوليك و آهن و در اواخر این دوران، به علت ذخيره آهن در جنين، كپسول آهن مصرف شود.

2-    رژيم غذايي در دوران حاملگي شامل گوشت، تخم‌مرغ و حبوباتِ حاوي كولين، ماهي، روغن زيتون، به علت ذخيره اسيدهاي چرب غيراشباع امگا 3 توصیه می گردد. امگا 3 در اواخر حاملگي و دوران شيردهي برای رشد مغزي نوزادان بسيار مفيد است. همچنين ويتامين‌هايي كه پزشكان توصيه مي‌كنند، باید مصرف شود.

3-    از نوشيدن قهوه و خوردن غذاهاي Fast-Food و مصرف دارو بدون تجويز پزشك باید اجتناب گردد. مصرف ميوه‌جات و لبنيات مفيد است.

4-    در زمان استراحت، از موزيك‌هاي آرامبخش و سنتي استفاده کرده و با جنين خود حرف بزنید و او را صدا كنید.

5-    تغذيه با شير مادر به علت اهميت رشد جسمي و روحي شيرخواران در دو سال اول زندگي بسيار مفيد بوده و وجود آنتي‌كورهاي ضد بيماري‌هاي تنفسي، سرماخوردگي، گوارش، اسهال و استفراغ در شير مادر و ارتباط عاطفي بين مادر و نوزاد از اهميت خاصی برخوردار است.

6-    واكسيناسيون اوليه نوزاد توسط شير مادر و از بدو تولد صورت مي‌گیرد. واكسيناسيون عليه بيماري‌هاي سل، هپاتيت، ديفتري، كزاز، سياه‌سرفه، فلج و MML سرخك، سرخجه، (اوريون) به طور كامل و به منطبق با نمودار پايه رشد ماهيانه باید پيگيري شود.

7-    غربالگري نوزادان، هيپوتيروئيدي و چهار بيماري ديگر، همچنين شنوايي‌سنجي جزء برنامه كشوري بوده و باید انجام شود.

8-    رنگ پوست نوزاد در بدو تولد قرمزرنگ است. البته بعضی از آنها ممكن است زردرنگ باشند كه از اين نظر بايد تحت نظر پزشك معاينه و كنترل شوند. در روزهاي بعد، ممكن است برجستگي‌هاي كوچكي به اندازه ته سنجاق در سطح پوست صورت ظاهر شود. اين برجستگي‌ها را ميليا مي‌گويند که به درمان خاصي نياز ندارد. گاهی هم كبودي سياهرنگی به نام لكه كبودي در پشت باسن نوزاد دیده می شود كه تا شش ماهگي از بين مي‌رود.

9-    لرزش چانه و زانوها: بعضي نوزادان، در حال بيداري و فعاليت، دچار لرزش‌هايي در چانه يا زانوها هستند که به علت عدم تكامل سيستم عصبي است و به تدريج طي چند ماه برطرف می‌شود؛ اما چنانچه نوزاد در حال خواب دچار لرزش شديد بود، با احتمال تشنج بايد مورد معاينه پزشك قرار گیرد.

10-گرفتگي بيني: در هواي خشك، ترشحات بيني نيز خشك و باعث گرفتگي بيني نوزاد مي‌شود؛ به همین دلیل، گاهی صداي خس‌خس سينه نيز احساس مي‌گردد. براي جلوگيري از گرفتگي بيني، آن را با قطره سرم نمكي رقيق تميز کنید. درجه حرارت اتاق نوزاد بهتر است 22 درجه سانتي‌گراد باشد و اگر هواي اتاق خشك است، با جوش آوردن سماور يا وسايل ديگر، در مدت زمان كوتاه بخار آب در اتاق نوزاد به وجود آورید.

11-عطسه و سكسكه: بیشتر نوزادان به سادگي و پي در پي عطسه مي‌كنند كه اين عطسه نشانه سرماخوردگي نيست و به دلیل ورود گرد و غبار يا هواي خشك به داخل بيني و يا ترشحات داخل بيني و تحريك داخل بيني است. در بعضي نوزادان وقتي گريه مي‌كنند، مايع شفافي زيادتر از معمول از بيني خارج مي‌شود. هنگام سرماخوردگي نیز بايد با دستمال نرم و مرطوب ترشحات بینی پاك شود این ترشحات، به خصوص قبل از شير دادن تخليه گردد. در صورتي كه ترشحات بيني غليظ، سبزرنگ يا زردرنگ باشد، به علت عفونت بيني است و نياز به درمان دارد. سكسكه نيز تحريك عصبي است كه سبب انقباض ديافراگم مي‌شود و اهميت خاصي ندارد.

12- پاهاي نوزاد بعد از تولد: پاهاي نوزاد در رحم مادر كاملاً جمع است؛ بنابراین بلافاصله بعد از تولد نمي‌توان پاهاي او را دراز كرد. بهتر است مادر چند روز پاهاي او را بپوشاند تا بتواند پاهاي خود را دراز كند. نوزاد در ماه‌هاي اول و دوم پاهايش را دراز خواهد كرد. توصيه مي‌شود نوزادان را قنداق نكنيد و بررسي در رفتن مادرزادي مفصل ران در نوزادان توسط پزشكان نيز انجام ‌شود.

13- سرماخوردگي نوزادان: سرماخوردگي عبارت است از عفونت دستگاه تنفسي فوقاني توسط ويروس‌ها در اثر تماس با افراد سرماخورده. توصيه مي‌شود نوزادان با افرادی كه دچار سرماخوردگي هستند، تماس نداشته باشند. نوزاد را نبايد در اتاق گرم يا پوشاندن زياد يا قنداق کردن گرم نگاه داشت. گرماي بدن نوزاد را مي‌توان با دست گذاشتن روي قفسه سينه او حس كرد. سرد بودن دست و پا نمايانگر درجه حرارت بدن نيست و مي‌توان با دستكش و جوراب او را گرم کرد. در صورت سرماخوردگي و ترشح بيني، درمان سرماخوردگي انجام شود.

14-اجابت مزاج: نوزادانی که از شير مادر تغذیه می کنند، اجابت مزاج شل و زردرنگ به تعداد دفعات شير خوردن (5-6 بار) با مقدار كم دارند كه اسهال نيست و جاي نگراني ندارد.

15-قولنج شكمي: در اغلب نوزادان درد شكمي همراه با نفخ شكم و دفع گاز هنگام غروب و شب تا سه‌ماهگي ديده مي‌شود. در این زمینه داروها كمتر تأثير دارند. مصرف عرق نعناع 1-2 قاشق چايخوري بلامانع است و بعد از سه‌ماهگي به تدريج بهبود مي‌يابد.

16- كودكان خود را از دوران نوزادي ماساژ دهيد. این کار باعث ارتباط جسمي و عاطفي و تقویت احساس عشق و علاقه و همچنین رشد عزت نفس و اعتماد به نفس در آنها مي‌شود. ماساژ در بهبود قولنج شكمي نیز مؤثر است.

17-موسيقي: موسيقي روی مادران شيرده و شيرخواران تأثیر بسيار خوبی دارد. موزيك آرام همراه با تصويرهاي دلنواز طبيعت و CD‌هاي آموزشی مناسب از دوسالگي براي شيرخواران بسيار مفيد است.

18-نوزادان كم‌وزن و نارس: نوزادان كم‌وزن و نارس، به‌خصوص در زايمان سزارين، با وزن كمتر  از دو كيلوگرم به علت عدم تكامل سيستم عصبي معمولاً بيشتر مي‌خوابند و در مكيدن ضعف دارند. با توجه به اين موضوع، تغذيه آنها با شير مادر هر 5/1- 2 ساعت و با گذاشتن انگشت زير چانه نوزاد و كمك به مكيدن ضروری است تا خوب وزن بگيرند.

19-تغذيه مادران شيرده: در دوران شيردهي مادر بايد تغذيه خوبی داشته باشد. مواد مغذي شامل: گوشت قرمز، مرغ و ماهي، روغن زيتون، لبنيات و انواع ميوه‌جات و سبزي‌ها و سالاد در رژيم غذايي و قرص مولتي ويتامين و آهن نيز توصيه مي‌گردد.

20-غذاي تكميلي شيرخواران : از روز پانزدهم تولد، روزانه 25 قطره ويتامين A+D و در پايان شش‌ماهگي تا دوسالگي، 15 قطره آهن باید به کودک داده شود و از پايان شش‌ماهگي غذاي تكميلي با غذاهاي ساده، مثل حريره بادام، فرني، سوپ، پوره ميوه‌جات و... به تدريج به غذاي كودكان اضافه گردد. سوپ ماهيچه از ابتدا و زرده تخم‌مرغ از 8 ماهگي و شير پاستوريزه از يكسالگي به بعد به رژيم غذايي اضافه می‌شود. غذاي شيرخوار باید خوشمزه و دارای ارزش غذايي باشد و با اجبار به او داده نشود. ميان‌وعده‌ سالم و از دادن تنقلات مانند چيپس و غذاهاي آماده خودداري شود.

21- با كودكان به طور مستقيم و چشم در چشم صحبت كنيد. اسامي و عكس‌ها را نام ببريد و در مقابل او نگهداريد. همچنین، او را با هديه‌هاي مخصوص تشويق كنيد.

22-به كودكان اجازه آزادي حركت بدهيد. بگذاريد كنجكاوي غريزی‌شان را همواره به كار برند. فرق بين اشيا را با پرسش و پاسخ درست به آنها بياموزید. كودكان آموزش اجباري را دوست ندارند؛ پس هنگامي كه احساس خستگي كردند آموزش را قطع كنيد.

23- با كودك خود بازي كنيد. شركت در بازي‌هاي گروهی، مهارت‌هاي اجتماعي كودك را افزايش مي‌دهد. هنگام بازي و صحبت كردن صداهاي اضافي راديو و تلويزيون را قطع كنيد.

24- به درخواست‌هاي كودكان پاسخ دهيد. تكرار ارتباط‌ها نورون‌هاي مغز كودك را تقويت مي‌كند. كتابي را در صورت درخواست چندين بار بخوانيد. وقتي كودك توضيح يا نام چند كار را مي‌پرسد، برای او به وضوح شرح دهيد.

25- در تربيت كودك انضباط همراه با محبت فراوان داشته باشيد و هرگز به او نگوييد تو چيزي نمي‌فهمي؛ زيرا اگر آن را باور كند، حرف شما تحقق پيدا مي‌كند!

26-وقتي كودك خسته شد، موقع استراحت و خواب است. برحسب سن، بين 8-12 ساعت خواب در شبانه‌روز براي او مناسب و مفيد است.

27-رشد حركتي كودك: شيرخوار در شش‌ماهگي کم‌کم شروع به نشستن می‌کند. يكسالگي آغاز ايستادن و در 13 ماهگي چند قدم بر مي‌دارد. كمك والدين در انجام اين حركات مفيد است. شش‌ماهگي همچنین آغاز رويش دندان‌هاست و تا دوسالگي به تدريج بيست دندان دارد.

28-نظم و آموزش توالت رفتن

کودک از يكسالگي كلمات بابا و مامان را بيان مي‌كند و كمك مادر و تكرار كلمات توسط مادر در نظم و آموزش بيان بسيار مؤثر است. آموزش توالت رفتن و كنترل آن از سه‌سالگي بايد با رفتار مناسب انجام گیرد. اجبار می‌تواند نظافت كودك را به تأخير بیندازد.

29-قد و وزن در دوران شيرخوارگي

شيرخواران در دو سال اول زندگي، به‌خصوص ماه‌هاي اول، رشد وزنی و قدي زيادی دارند:

صفر تا سه‌ماهگي روزانه 30 گرم

4-6 ماهگي روزانه 20 گرم

7-12 ماهگي روزانه 15-20 گرم

به این ترتیب، کودک در يكسالگي باید تقریباً 10 كيلوگرم و در دوسالگي 12 كيلوگرم وزن داشته باشد.

قد نوزاد در بدو تولد معمولاً 50 سانتي‌متر، در يكسالگي 75 سانتي‌متر، دوسالگي 85 سانتي‌متر، سه‌سالگي 95 سانتي‌متر و در چهارسالگي 100 سانتي‌متر است.

30-و در نهایت اینکه، در مواقع ناراحتی و افسردگي با كودكان خود به مهماني و گردش در پارك‌ها برويد و در شادي آنها سهیم شوید.